Tintoretto

(Venetië 1518- aldaar 1594)

Tintoretto is Italiaans voor ververtje. Deze bijnaam heeft de beroemde maniëristische schilder te danken aan het feit dat hij de enige zoon is geweest van een zijdeverver. Zijn eigenlijke naam is Jacopo Robusti.

Zowel in De bevrijding van de slaaf (1548) als in menig ander werk is duidelijk de invloed van Michelangelo te zien, vooral wat het type mensen betreft. Zijn forse penseelvoering is beïnvloed door Titiaan. Waarschijnlijk heeft hij in Titiaans atelier gewerkt als leerling.

Tintoretto heeft doorgaans op groot tot zeer groot formaat geschilderd. De strenggelovige schilder heeft vooral onderwerpen van religieuze aard behandeld. Ook heeft hij allegorische en historische thema’s geschilderd. Portretten van zijn hand zijn veel soberder. Hij heeft zowel meesterlijke schilderen op doek als fresco’s vervaardigd.

Susanna Bathing, 1555-56
Tintoretto, Jacopo Robusti
Buy this Giclee Print at AllPosters.com

Door de jaren heen heeft Tintoretto een zeer onderscheidende stijl ontwikkeld. De bevreemdende lichtbehandeling behoort tot de opvallendste aspecten. Abrupte licht en schaduweffecten wisselen elkaar af. De bewogenheid van de mensen is heftig. Ze zien er veelal onwerkelijk uit. Vaak lijken te zweven in de ruimte. Dieptewerking, perspectivische effecten en verkortingen zijn sterk aangezet. Dergelijke excentrieke deformaties dragen bij aan de expressie.

Anti-klassieke elementen zijn typerend voor het maniërisme, hoewel de mate waarin is afgeweken van de klassieke norm uitzonderlijk is. Zin voor elegantie is ook een veelvoorkomend aspect van deze stijl. Tintoretto is de belangrijkste vertegenwoordiger van het Venetiaanse maniërisme. In Venetië komt deze stijl pas tegen het midden van de zestiende eeuw voor. Een andere bekende maniërist uit deze stad is Veronese.

Meerdere schilderijen van Tintoretto zijn afgestemd op de ruimte waarin ze hangen. Het bejagen van effecten door het beeld aan te passen aan de omgeving is iets wat in de barok vaak voorkomt. Hetzelfde geldt voor het sterke licht/donker contrast en de intense suggestie van beweging. Zijn schilderijen vormden dan ook een overgang naar de barok.

Kruisiging, 1565, doek, 5.36 x 12.3 cm., Scuola di San Rocco, Venetië

The Crucifixion of Christ, 1565
Tintoretto, Jacopo Robusti
Buy this Giclee Print at AllPosters.com

Het doek strekt zich uit van de vloer tot de zolder en van muur tot muur. De figuren op de voorgrond zijn meer dan levensgroot. Het schilderij overweldigt door het reusachtige formaat en de voorstelling. De suggestie van beweging is heftig dankzij de compositie en de weergave van de figuren.

Ondanks het feit dat er zoveel te zien is op dit panoramische doek trekt de gekruisigde Christus volop de aandacht. Zijn kruis bevindt zich op de verticale middenas. Rechts van Christus wordt het kruis van de ‘goede’moordenaar opgetrokken. Links wordt de slechte moordenaar vastgebonden aan het kruis. Hij keert Christus de rug toe. De door licht omgeven Christus steekt schril af tegen de donkere lucht. Op deze wijze wordt zowel het drama onderstreept als de hoofdpersoon.

Het laatste avondmaal, 1592-1594, San Giorgio Maggiore

Dit schilderij druist in tegen diverse conventies. De tafel is niet horizontaal gepositioneerd, maar in een overdreven perspectief. Tintoretto heeft allerlei facetten en zaken uit het dagelijkse leven afgebeeld (personeel, huisdieren, tafelgerei). Ze vormen een scherp contrast met het bovennatuurlijke, zoals de walm en het licht uit de brandende olielamp, die veranderen in engelenscharen. Dit is een mooie analogie voor de transformatie van wijn en brood in hemels voedsel. Christus is weergegeven terwijl hij de apostelen brood aanbied (Zijn lichaam). Hij is te onderscheiden door de fel stralende aureool. De aan de andere kant van de tafel gezeten Judas valt nauwelijks op. Het laatste avondmaal is voltooid in Tintoretto’s sterfjaar.

Tip: Galleria dell Accademia heeft de grootste verzameling venetiaanse schilderkunst ter wereld.