Giorgione da Castelfranco

(Castelfranco ca. 1476/78-Venetië 1510)

Giorgione behoort tot de belangrijkste schilders van Venetië. Pas in de laatste fase van zijn korte carrière heeft hij de kring rond Bellini verlaten. Hij heeft veel invloed gehad op andere kunstenaars in de stad, waaronder zijn tijdgenoot Titiaan. Ondanks zijn vroegtijdige dood behoort hij tot grootste vernieuwers van de Venetiaanse school. Zowel zijn kleurgebruik, techniek als de voorstellingen hadden invloed op latere generaties. Zijn invloed reikte over geheel Europa.

Giorgione is bekend door een gering aantal kleine schilderijen op doek en paneel. Het reconstrueren van zijn oeuvre is problematisch omdat hij zijn werk niet gesigneerd heeft. Het enige bewaard gebleven gedocumenteerde werk is een zwaar gehavend fresco in Ca’d’Oro. De onderwerpen variëren van mythologische taferelen en religieuze afbeeldingen tot portretten. De inhoud is vaak erg onduidelijk. Hij heeft landschappen met figuren geschilderd waarnaar tot op de dag van vandaag over de betekenis gegist wordt. Zelfs de schilder en kunsthistoricus Vasari wist circa veertig jaar na Giorgiones dood de inhoud van zijn schilderijen niet te doorgronden. Waarschijnlijk schilderde Giorgione vaak voor humanistische intellectuelen die hun kennis graag etaleerden door iconografische puzzels te ontcijferen. De schilder wordt in ieder geval beschouwd als een intellectuele kunstenaar die belangstelling had voor de antieken.

Sommige vernieuwingen in zijn oeuvre zijn gedeeltelijk het gevolg van technische ontwikkelingen. Hij heeft zijn verf namelijk gemengd met olie en zachte harsen, in plaats van de harde die in de Nederlanden gebruikelijk was. Dit maakt een mooie soepele mogelijk. Hij stimuleerde door zijn voorbeeld de overschakeling van paneel naar linnen. Typerend voor zijn stijl zijn warme kleuren, wazige contouren, atmosferische gevoeligheid en een poëtische sfeer.

De Storm, 1506, Gallerie dell’Accademia, Venetië

Dit idyllische landschap is het meest raadselachtigste schilderij van Giorgione. Er zijn verschillende interpretaties, maar allen zijn speculatief. De naakte zittende vrouw is vaker geïnterpreteerd als een voorstelling van Moeder Aarde. Zij valt direct op dankzij het witte doek dat gedeeltelijk om haar heen is geslagen. De man zou een herder, soldaat of zigeuner kunnen zijn. Uit röntgenonderzoek is gebleken dat op zijn plaats aanvankelijk een naakte baadster stond.

Het schilderij zou ook een episode kunnen zijn uit een Grieks liefdesavontuur of een mythe, zoals Paris die zijn vrouw en kind verlaat voor Helena. Een pastorale allegorie behoort eveneens tot de mogelijkheden. De man zou standvastigheid kunnen verbeelden, de vrouw liefdadigheid en het onweer het noodlot. In de Griekse mythologie komt de bliksemsflits vaak voor als instrument voor goddelijke straf. Op één van de daken in de achtergrond staat een ooievaar, een symbool van trouw en liefde van kinderen voor hun ouders.

De voorstelling is zonder twijfel vernieuwend. Het licht, de kleuren, het landschap en de figuren vormen een bijzonder sfeervolle eenheid. De wijze waarop het landschap en de daarin voorgestelde zaken weergegeven zijn getuigen van een liefde voor de natuur en grondige observatie. De natuur is niet opgevat als Gods schepping en functioneert evenmin slechts als achtergrond. Dit is vernieuwend in een tijd waarin het landschap geen zelfstandig thema is. De storm staat aan het begin van een nieuwe traditie waarin het landschap uitdrukking geeft aan poëtische gevoelens.

De drie wijzen, ca. 1509, doek, 121 x 141 cm., Kunsthistorisches Museum Wenen

The Three Philosophers
Giorgione
Buy this Giclee Print at AllPosters.com

Röntgenstralen hebben aangetoond dat de mannen in een eerder stadium duidelijk de drie koningen voorstelden. Zij waren volgens de legenden astrologen of astronomen (vandaar de sextant). In een later stadium zijn de drie koningen ontdaan van de iconografische elementen die een eenduidige uitleg mogelijk maken. Daardoor kunnen ze ook beschouwd worden als de natuurfilosofie ( de jongeling met de sextant), de islamitische wereld (man met tulband) en de aristotelische wijsbegeerte ( oude man met baard). Waarschijnlijk is ook gezinspeeld op de drie leeftijden. De Venetiaanse kunstverzamelaar Marcantonio Michiel (gestorven in 1552) heeft de oudste bewaard gebleven beschrijving van dit schilderij op zijn naam. Hij heeft de mannen als filosofen benoemd. 

Tip: Galleria dell Accademia heeft de grootste verzameling venetiaanse schilderkunst ter wereld.