Etsen

Los Caprichos

Los Caprichos (Grillige invallen) is de naam van de eerste grote serie etsen van Goya. Deze bestaat uit 80 aquatint platen. De Caprichos zijn duidelijk gericht op de toenmalige maatschappelijke situatie in Spanje. Zijn maatschappijkritisch visie wordt nu gericht aan een veel groter publiek. Deze serie etsen bevat onder andere een aanklacht tegen de politieke en kerkelijke toestanden. De inhoud van de Caprichos bracht Goya in moeilijkheden. De Inquisitie had namelijk actie ondernomen tegen Goya voor het maken van de Caprichos en de naakte Maya.
In 1799 werden de Caprichos gepubliceerd in een oplage van 300 exemplaren. Nadat er nog maar 27 kopieën verkocht waren, haalde Goya deze serie uit de verkoop omdat hij voor moeilijkheden vreesde met de Inquisitie en de politiek. In 1803 werd deze zaak in de doofpot gestopt doordat de koning zei dat hij met opzet Goya de opdracht had gegeven om de Caprichos te maken. De koning beval Goya om alle onverkochte sets en de koperen platen aan hem te geven. Deze order redde Goya van de politiek en de Inquisitie.
In Februari 1799 stond in de Diario de Madrid een advertentie voor de Caprichos. In deze advertentie worden de Caprichos aangekondigd en wordt er aangegeven waar ze over gaan. Het volgende staat in deze advertentie: ‘Hoewel de kunstenaar ervan overtuigd is dat kritiek op de menselijke dwalingen in de eerste plaats behoort tot het terrein van het gesproken woord, is toch ook de beeldende kunst daartoe in staat; hij heeft een keuze gemaakt uit alle dwaasheden, vooroordelen en bedreigingen die worden ingegeven door onwetendheid en eigenbelang, teneinde deze aan de kaak te stellen; tegelijkertijd zijn zij een uitdaging aan de fantasie van de kunstenaar’.
De Caprichos hebben dus een moraliserend en didactisch doel. Goya geeft kritiek op bepaalde ‘menselijke dwalingen’ en hoopt waarschijnlijk op deze manier dergelijke dwalingen te bestrijden. Enkele voorbeelden van dwalingen die in de Caprichos terug zijn te vinden zijn het misbruiken van religieuze macht, het bijgeloof, snobisme, sociale onrechtvaardigheid, etc.
De koperen platen zijn voorzien van een korte, vaak satirische tekst. Ondanks dit samengaan van woord en beeld is de inhoud van sommige platen niet zo duidelijk. Gezien de toenmalige omstandigheden was Goya genoodzaakt zijn bedoelingen versluierd weer te geven. Er is wel vaker een verschil tussen de teksten op de platen die klaar waren voor publikatie en de proefdrukken. Er zijn meerdere geschreven verklaringen van deze onderschriften uit Goya’s tijd, de bekendste zijn het Prado-, het Ayala-, en een variant op het Ayala-manuscript. Het is niet bekend of dit manuscript door Goya zelf of door één van zijn vrienden is geschreven. De teksten varianten zijn van aantekeningen op voorstudies.

Los Caprichos No. 43: The sleep of reason produces monsters
Corbis Collection
Buy posters at AllPosters.com

De slaap van de rede baart monsters, Capricho no 43, 1799, ets en aquatint, 21.6 x 15.2

Volgens D. de Hoop Scheffer wordt duidelijk wat Goya wilde zeggen in de Caprichos in een tekst van een tekening uit 1797. Deze tekening heeft Goya later omgewerkt voor de prent Caprichos nummer 43. Boven deze tekening staat ‘droom’ en in een onderschrift staat: ‘De kunstenaar droomt. Zijn enige doel is om schadelijke en zondige gedachten uit te bannen en in deze Capricci te getuigen van de waarheid’, Op de prent die gemaakt is naar aanleiding van deze tekening staat linksonder eveneens een tekst namelijk ‘De slaap van de rede brengt monsters voort’. Waarschijnlijk was deze prent bedoeld als titelblad. Eleanor Sayre heeft ontdekt dat Goya mogelijk ‘inspiratie’ had opgedaan uit twee gegraveerde picturale titelpagina’s in een Parijse editie uit 1793 van Jean Jacques Rousseau’s Philisophie. Alle essentiële elementen van plaat 43 zouden in deze twee titelpagina’s terug te vinden zijn: de man die zijn hoofd op een bureau leunt, de uilen, de vleermuizen en de grote kat. Goya vreesde waarschijnlijk dat de bron van zijn inspiratie ontdekt zou worden en tot problemen konden leiden met de politieke en de kerkelijke machten voor wie de naam Rousseau zelf toen een vervloeking was. Goya heeft daarom gekozen voor een ander titelblad, een zelfportret, dat hij later had gemaakt. Sympathie voor de ideeën van de verlichting blijken ook uit de inhoud. Hij hekelt bv. macht misbreuk en willekeur van monarchie, kerk adel en justitie. Hij leeft eveneens mee met het volk wat hiervan het slachtoffer is.

Los Caprichos No. 37: Might not the pupil know more?
Burstein, Barney
Buy posters at AllPosters.com

Via de bovenstaande poster kunt u reproducties zien van andere werken van Goya.

Los desastres de la Guerra

Goya’s tweede grote etsenserie is Los desastres de la Guerra (De onheil van de oorlog), waaraan hij rond 1810 begon. Dit is een serie van 83 etsen die als onderwerp de Spaanse nationale opstand in 1808 tegen Bonaparte heeft. Waarschijnlijk heeft Goya meerdere van de Desastres-onderwerpen echt gezien. Dit is af te leiden uit de onderschriften van plaat 44 waaronder staat ‘Ik zag het’ en van plaat 45 waaronder staat ‘En dit ook’. Wat onderwerp betreft kan de reeks verdeeld worden in drie groepen, namelijk de oorlogsscènes zelf waarin we o.a.zien hoe de Franse troepen meedogenloos de volksopstand probeerden te bedwingen. Hierop volgen de hongersnoodscènes (er was in Madrid van September 1811 tot Augustus 1812 een hongersnood die het leven kostte aan meer dan 20.000 stedelingen: nummers 48-64) en de Caprichos enfâticos (nadrukkelijke Caprichos).
De Caprichos enfâticos verschillen zowel thematisch als stilistisch sterk van de eerder gemaakte etsen voor deze serie. Ze zijn waarschijnlijk veel later toegevoegd aan deze serie. Op de platen met oorlogsscènes en de hongersnoodscènes zijn realistische afbeeldingen te zien zijn (met uitzondering van plaat 40 waarop een vrouw staat afgebeeld die met een monster vecht). In de Caprichos enfâticos wordt daarintegen een surreële wereld getoond. Waarschijnlijk bevatten de Caprichos enfaticos versluierde aanvallen bevatten op de na-oorlogse omstandigheden (personen, kerk en staat).
De gehele serie is pas voor het eerst gepubliceerd in 1863, 35 jaar na de dood van Goya. Toen in 1863 de serie Los Desastres de la Guerra uitgegeven werd door de Academia de San Fernando was dit in een geschonden vorm. De Academia had er een nieuw gegraveerde titelpagina aan toegevoegd, de aquatint achtergronden enigszins geretoucheerd en zelfs aan de etsplaten zelf hadden ze geknoeid! Af en toe was zelfs het formaat veranderd. Ook heeft de tekening, die Goya heeft aangebracht met een etsnaald, veel aan kracht verloren door de zwaar aangebrachte aquatint. De ongeveer 250 proef drukken die Goya heeft gemaakt van Los Desastres de la Guerra in de jaren 1810-1820 tonen ons de platen in ongeschonden vorm. Goya heeft twee complete series proefdrukken weggegeven, één aan zijn vriend Céan Bermudez.