Josef Hoffmann

(1870 Pirnitz-1956 Wenen)

Josef Hoffmann, de belangrijkste leerling van Otto Wagner, behoort tot de invloedrijkste Oostenrijkse architecten. Hij is vooral bekend door zijn Jugendstilarchitectuur. Door zijn streven naar het Gesamtkunstwerk is hij ook een invloedrijke beoefenaar van de kunstnijverheid geworden. Als meubelontwerper is hij zeer actief geweest. Vanaf 1899 tot 1939 doceert hij aan de Weense school voor kunstnijverheid. Verder is hij medeoprichter van de Weense Secession, de Wiener Werkstätte (1903) en de Oostenrijkse Werkbund. Hij heeft ook een groot aandeel gehad in de oprichting van de kunstenaarskolonie op de Hohe Warte.

In de vroege werken van Josef Hoffmann speelt de dynamische en rondkrullende lijnvoering een centrale rol. Zijn stijl en kunstopvattingen zijn beïnvloed door een aan Charles Rennie Mackintosh gewijde tentoonstelling in het Secessionsgebouw in 1900. Vanaf circa 1903 beheersen eenvoudige geometrische vormen zijn ontwerpen. Het herhalen van gelijksoortige elementen, doorgaans vierkanten, is dan karakteristiek voor zijn ornamentiek. In deze fase voert hij zijn werk vaak in zwart en wit uit.

Het eerste belangrijke bouwkundige werk van Josef Hoffman is het huis voor Carl Moll en Koloman Moser (1900-1901). Het is het eerste exemplaar van een aantal huizen in de Steinfeldgasse te Wenen voor Secession-kunstenaars. Sanatorium Purkersdorf (1904-1906, Wenen) en Palais Stoclet (1906-1911, Brussel) zijn de bekendste werken van Hoffmann.

Sanatorium Purkersdorf

(1904-1906, Wenen)

Aan de rand van Wenen ligt Sanatorium Purkersdorf. Het complex is bedoeld voor de bovenlaag van de Weense gemeenschap. Het is gebouwd in opdracht van Viktor Zuckerkandl. Deze opdrachtgever propagandeert het werk van de Wiener Werkstätte. Het sanatorium, gerealiseerd in het kader van deze invloedrijke kunstonderneming, draagt consequent het eraan verbonden gedachtegoed uit.

In dit revolutionaire bouwwerk van Josef Hoffman wordt volledig gebroken met het historicisme. Het baanbrekende betonnen complex is radicaal in zijn hoekige elementaire vormgeving. Puur decoratieve elementen en andere overbodige details zijn achterwege gelaten. Het gebouw is streng gestructureerd door de organisatie van de kubusvormige bouwmassa’s en de organisatie van de vensters. Het gehele ontwerp staat ondubbelzinnig in dienst van de functie van het gebouw. Deze disciplinaire praktische instelling is gekoppeld aan een geraffineerd vormgevingsgevoel. Kolomann Moser heeft meegewerkt aan het tot in de detailles uitgewerkte interieur. De geometrische vormen van het meubilair zijn zorgvuldig afgestemd op de architectuur.

Palais Stocklet

1906-1911, Brussel

Palais Stocklet wordt beschouwd als het belangrijkste werk van Hoffmann en de Wiener Werkstätte. Het wordt zelfs gezien als één van de meest geslaagde totaalkunstwerken van de Jugendstil. De opdrachtgever, de Belgische bankier Adolphe Stocklet, is nauw betrokken geweest bij dit project. De decoratie van zijn woning is een samenwerkingsverband tussen Hoffmann, Gustav Klimt (ontwierp Stoclet-fries), Koloman Moser en Jungnickel. De jonge mecenas heeft hun alle vrijheid gegeven. Klimt realiseert een veelbesproken fries in de eetzaal. De inrichting is tot in de details vorm gegeven. Zelfs het tafelbestek maakt deel uit van het totaalkunstwerk. De buitenmuren zijn van marmeren dekplaten en koperen inlegwerk voorzien.

Steinfeldgasse Wenen

Aan de Steinfeldgasse (negentiende district, Döbling) liggen enkele door Josef Hoffmann ontworpen woningen. Ze zijn vervaardigd voor Secession-kunstenaars met de bedoeling een kunstenaarskolonie te realiseren. Deze rustieke huizen bevinden zich aan de rand van het Wienerwald. Villa Moser-Moll, op de nummers 6-8, is als eerste gebouwd in 1900- 1901. Deze twee-onder-één kap woning is ontworpen voor de schilder Carl Moll en de ontwerper Koloman Moser. Het door de Engelse landhuizen geïnspireerde bouwwerk is uitgerust met vakwerk. Het ontwerp is opmerkelijk veel soberder dan de Engelse exemplaren. Ernaast ligt Villa Spitzer en daarnaast villa Ast uit 1909-1910. Op de kruising tussen de Steinfeldgasse en de Wollergasse staat Vila Hennenberg uit 1901. Villa Moll II, uit 1906-1907, bevindt zich op Wollergasse 10. In Döbling heeft Josef Hoffmann eveneens Haus Knips gerealiseerd.

Villa Primavesi

(1913-1915)

Josef Hoffmann heeft in de Weense wijk Hietzing (Gloriettegasse nummers 14 en 15) Villa Primavesi gebouwd voor de bankier Robert Primavesi. De door zijn Jugendstil architectuur beroemd geworden architect heeft dit immense bouwwerk in een decoratieve classicistische stijl uitgevoerd. De decoratie is zelfs voorzien van biedermeier effecten. Het fronton is uitgerust met gebeeldhouwde figuren.